Διατροφικές συμβουλές στον Σακχαρώδη Διαβήτη

Επιμέλεια: 
Ελένη Φουσέκα 
Διαιτολόγος Διατροφολόγος 

Ο Σακχαρώδης Διαβήτης είναι μια μεταβολική πάθηση με κύριο γνώρισμα την αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα. Χαρακτηρίζεται από διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης, των λιπιδίων και των πρωτεϊνών που οφείλεται σε έλλειψη ινσουλίνης, απόλυτη ( Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 1) ή σχετική (Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2).

Ο Σακχαρώδης Διαβήτης είναι μια παγκόσμια απειλή για την υγεία και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 2030 θα αποτελεί την 7^η κύρια αιτία θανάτου. Υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης παρατηρείτε σε χώρες του Δυτικού κόσμου, κυρίως Διαβήτης τύπου 2. Μεγάλο το ποσοστό και στην Ελλάδα, 8-10% του γενικού πληθυσμού, και αυτό οφείλεται στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Κακή διατροφή , μειωμένη φυσική δραστηριότητα, άγχος και στρες.

Η διατροφή μας περιέχει περισσότερα κορεσμένα λιπαρά, λιγότερα μη κατεργασμένα τρόφιμα, λιγότερα φρούτα, λιγότερα λαχανικά, περισσότερο αλάτι και περισσότερη ζάχαρη. Παράγοντες που οδηγούν σε παχυσαρκία όπου μαζί με την έλλειψη άσκησης αποτελούν τους κυριότερους παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση Σακχαρώδη Διαβήτη.

Οι σημαντικότεροι στόχοι της θεραπείας του σακχαρώδη διαβήτη περιλαμβάνουν την εφαρμογή ειδικής δίαιτας, την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και την μείωση του βάρους, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο.

Η διατροφή αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο τόσο στην πρόληψη του Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 όσο και στην αποτελεσματική διαχείριση όλων των τύπων διαβήτη. Η ρύθμιση της γλυκαιμίας χωρίς δίαιτα, μόνο δηλαδή με φαρμακευτική αγωγή, αρχικά δυσχεραίνεται ενώ στην πορεία είναι ανέφικτη.

Ενέργεια

Η δίαιτα πρέπει να είναι εξατομικευμένη και να παρέχει τόσες θερμίδες ώστε να εξασφαλίζει ένα υγιές σωματικό βάρος. Μια μείωση του βάρους της τάξεως του 5-10%,  όπου κρίνεται απαραίτητο, βοηθά στην ρύθμιση της γλυκόζης, των λιπιδίων  και της αρτηριακής πίεσης. Η δίαιτα όμως δεν πρέπει να είναι και αυστηρά υποθερμιδική. 500-1000 kcal  λιγότερο των ημερήσιων ενεργειακών αναγκών μπορούν να εξασφαλίσουν μείωση του βάρους κατά 0,5- 1 kg / εβδομάδα.

Υδατάνθρακες

Οι υδατάνθρακες για πολλά χρόνια θεωρούνταν απαγορευμένοι ή και επικίνδυνοι για έναν διαβητικό. Είναι όμως η κύρια πηγή ενέργειας του οργανισμού και πρέπει να καλύπτουν το μεγαλύτερο ποσοστό της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης (45-60%). Αρκεί να δίνεται έμφαση σε τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες όπως τα προϊόντα ολικής άλεσης, τα φρούτα και τα λαχανικά καθώς και σε τροφές με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη.

Γλυκαιμικός δείκτης

Ο Γλυκαιμικός δείκτης κατατάσσει τις υδατανθρακούχες τροφές ανάλογα με την επίδραση τους στα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος 2-3 ώρες μετά την κατανάλωση τους. Είναι ποιοτικός δείκτης και όχι ποσοτικός, δηλαδή ένα τρόφιμο έχει τον ίδιο γλυκαιμικό δείκτη είτε μιλάμε για 50 είτε για 100 γρ.

Ο γλυκαιμικός δείκτης επηρεάζεται από:

·         Την επεξεργασία :  Τα προϊόντα ολικής άλεσης έχουν χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη σε σχέση με τα αντίστοιχα επεξεργασμένα

·         Την Ωρίμαση: Ένα ώριμο φρούτο έχει υψηλότερο γλυκαιμικό δείκτη σε σχέση με ένα άγουρο

·         Τον χρόνο μαγειρέματος: Το ωμό καρότο για παράδειγμα έχει χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη σε σχέση με το βρασμένο καρότο

·         Την οξύτητα: Αν προσθέσουμε λεμόνι ή ξύδι σε ένα τρόφιμο μειώνουμε τον γλυκαιμικό του δείκτη

·         Τη σύνθεση του γεύματος: Αν αναμείξουμε μια τροφή με υψηλό γλυκαιμικό δείκτη πχ. Λευκό ρύζι με μια τροφή χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη πχ. ωμά λαχανικά, αυτόματα μειώνουμε το γλυκαιμικό δείκτη του γεύματος.

Ενδεικτικά τροφές με :

Χαμηλό Γλυκαιμικό δείκτη	Μέτριο Γλυκαιμικό δείκτη	Υψηλό Γλυκαιμικό δείκτη
Κεράσια Μήλο Πορτοκάλι Γάλα Γιαούρτι Καρότο ωμό Γκρειπ-φρουτ Μαύρη σοκολάτα Όσπρια Πλιγούρι	Καρότο βρασμένο Κουάκερ Ανανάς Πεπόνι Γλυκοπατάτα Σύκα Παντζάρια Ζάχαρη λευκή	Καρπούζι Ποπ κορν Πατάτα Ψωμί λευκό Γλυκόζη

Πρόσληψη ζάχαρης:

Η ζάχαρη δεν είναι απαγορευτική από την διατροφή ενός διαβητικού αρκεί η κατανάλωση να είναι μέτρια και να συνυπολογίζονται οι ημερήσιες ποσότητες όλων των απλών σακχάρων. Βασική προϋπόθεση να έχουμε καλή γλυκαιμική ρύθμιση.  

Γλυκαντικές ύλες

Η ζάχαρη θα μπορούσε να αντικατασταθεί με:

• Ασφαλείς και ολιγοθερμιδικές  γλυκαντικές ύλες όπως η Ασπαρτάμη, η Σακχαρίνη ή η Σουκραλόζη.
• Διάφορες Πολυόλες (πχ. Σορβιτόλη, Μαννιτόλη, Μαλτιτόλη). Σε πολλά άτομα όμως μπορεί να προκαλέσουν διάρροια.
• Φρουκτόζη. Έχει την ίδια θερμιδική απόδοση με την Σακχαρόζη (Ζάχαρη) και μπορεί να αυξήσει τα τριγλυκερίδια και σε μερικά άτομα και το ουρικό οξύ.
• Ασφαλέστερη ίσως επιλογή είναι η νέα στην αγορά Στέβια. Ολιγοθερμιδική και με καλή σταθερότητα σε υψηλές θερμοκρασίες. Μπορεί δηλαδή να χρησιμοποιηθεί σε τρόφιμα που ψήνονται ή μαγειρεύονται.

 Πρωτεΐνες

Η υπερβολική κατανάλωση πρωτεϊνών εις βάρος των υδατανθράκων μπορεί να επιβαρύνει την νεφρική λειτουργία. Αν υπάρχει ήδη εγκατεστημένη νεφροπάθεια θα πρέπει να συνυπολογίζεται στον προσδιορισμό της ημερήσιας ποσότητας πρωτεϊνών.  Θα πρέπει να επιλέγονται καλές πηγές πρωτεΐνης όπως τα όσπρια , τα άπαχα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα πουλερικά και τα ψάρια ή τα θαλασσινά.

Λιπαρά

Η Υπερλιπιδαιμία είναι κοινό φαινόμενο με τον Σακχαρώδη Διαβήτη γι΄αυτό συστήνεται μείωση του κορεσμένου λίπους (ζωικό λίπος) και αύξηση των μονοακόρεστων (ελαιόλαδο) και  ω-3 λιπαρών  οξέων (ξηροί καρποί, λιπαρά ψάρια).

Αλάτι

Συχνά συναντάμε διαβητικούς με αυξημένη αρτηριακή πίεση. Μέτρο απαιτείται στην κατανάλωση αλατιού και προσοχή στο κρυφό αλάτι (π.χ. τυποποιημένα ή επεξεργασμένα τρόφιμα). Για περισσότερο άρωμα και γεύση συστήνεται η προσθήκη μπαχαρικών και μυρωδικών ή η χρήση Θαλασσινού μη επεξεργασμένου άλατος. Που και πάλι απαιτεί μέτρο μιας και είτε μιλάμε για ανεπεξέργαστο είτε για κοινό επιτραπέζιο αλάτι η ποσότητα νατρίου που περιέχουν είναι ίδια. Το πρώτο δίνει πιο έντονη γεύση και μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε λιγότερη ποσότητα. Το ίδιο ισχύει και για το αλάτι Ιμαλάιων που είναι πολύ στη «μόδα» τα τελευταία χρόνια.

Αλκοόλ

Μια μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, 1 μερίδα/ ημέρα για τις γυναίκες και 2 μερίδες/ημέρα για τους άντρες, βοηθά στην πρόληψη του Σακχαρώδη διαβήτη και των καρδιαγγειακών παθήσεων που σχετίζονται με τον σακχαρώδη διαβήτη. Η μέτρια κατανάλωση επιτρέπεται και από έναν διαβητικό ασθενή αρκεί να μην έχει υπερβάλλον βάρος, αυξημένη αρτηριακή πίεση ή αυξημένα τριγλυκερίδια.

1 μερίδα αλκοόλ ισοδυναμεί με 1 ποτήρι μπύρα (250 ml) , 1 ποτήρι κρασί (150 ml) ή 1 ποτό (50 ml).

Η κατανάλωση αλκοόλ θα πρέπει να γίνεται πάντα συνοδεία γεύματος που περιλαμβάνει υδατάνθρακες λόγω κινδύνου υπογλυκαιμίας.

Υπογλυκαιμία

Η Υπογλυκαιμία είναι ίσως το πιο σημαντικό ζήτημα σε έναν διαβητικό και αυτό γιατί για την υπεργλυκαιμία εκπαιδεύεται περισσότερο. Η γλυκόζη του αίματος απαιτεί 30 λεπτά για να ανέβει ξανά και ο διαβητικός από το φόβο και την αγωνία του μπορεί να καταναλώσει μεγαλύτερη από την απαιτούμενη ποσότητα φαγητού, κυρίως υδατανθράκων. Σε γλυκόζη αίματος <70 mg/dl συστήνεται κατανάλωση 15 γρ Υδατανθράκων και αναμονή 15’. Μια ακόμα  μέτρηση γλυκόζης και εάν η γλυκόζη αίματος είναι <80 mg/dl επιπλέον κατανάλωση 15 γρ Υδατανθράκων.

 Όπου 15 γρ Υδατανθράκων ενδεικτικά αντιστοιχούν σε 1 κουταλιά σούπας μέλι, ½ φλιτζάνι χυμό μήλο ή πορτοκάλι, 1 φλιτζάνι γάλα 0%, 4 κουταλιές γλυκού ζάχαρη ή 5 σκληρές καραμέλες.

Μεσογειακή διατροφή

Όλες οι παραπάνω συστάσεις θα πρέπει να προσαρμόζονται σε μια Μεσογειακού τύπου Δίαιτα όπου πολυάριθμες μελέτες έχουν αποδείξει την σπουδαιότητα της στην πρόληψη αλλά και στην αποτελεσματική διαχείριση παθήσεων όπως η Παχυσαρκία, ο Σακχαρώδης διαβήτης ή οι Καρδιαγγειακές παθήσεις. Μια δίαιτα δηλαδή που ενθαρρύνει την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (5 μερίδες/ ημέρα), Ψωμί και δημητριακά ολικής άλεσης, κύριο προστιθέμενο λίπος το ελαιόλαδο, καθημερινή κατανάλωση ξηρών καρπών και σπόρων, μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών (κατά προτίμηση χαμηλά σε λιπαρά), κατανάλωση καλών πηγών πρωτεΐνης όπως τα όσπρια (τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα), περισσότερο λευκό κρέας πχ. πουλερικά (2 φορές/ εβδομάδα) ή ψάρια (τουλάχιστον 2 φορές/εβδομάδα), μικρή κατανάλωση κόκκινου κρέατος (λιγότερο από 2 φορές/εβδομάδα), ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα (π.χ. αλλαντικά) , ελάχιστη ζάχαρη- γλυκά, μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, επαρκής ενυδάτωση (τουλάχιστον 1 ποτήρι νερό/ 2-3 ώρες ή αφεψήματα βοτάνων) και καθημερινή μέτριας έντασης αερόβια άσκηση (π.χ. περπάτημα 20-30 λεπτά/ημέρα)

Σημαντικότερη ίσως των διατροφικών συστάσεων για καλύτερη ρύθμιση της γλυκαιμίας, η κατανάλωση τακτικών και καλά ισορροπημένων γευμάτων με σωστή κατανομή τόσο της ενέργεια όσο και των υδατανθράκων. Ιδανικά 5 γεύματα/ ημέρα, 3 κυρίως και 2 ενδιάμεσα με την μορφή σνακ εναλλάσσοντας τα ανά 3 ώρες

Παραδείγματα γευμάτων

• Πρωινό: 1 ποτήρι γάλα χαμηλό σε λιπαρά με 1 μερίδα κουάκερ και 1 μερίδα φρούτο
• Κυρίως γεύμα (μεσημεριανό ή και βραδινό): 1 μερίδα άπαχο κρέας ή ψάρι με ζυμαρικά ολικής άλεσης και 1 φρέσκια σαλάτα
• Ενδιάμεσα γεύματα: 1 μερίδα φρούτου με 1 μερίδα ξηρών καρπών ή 1 κριτσίνι ολικής άλεσης

Εκπαίδευση απαιτείται και στο τι εννοούμε μια μερίδα. Ενδεικτικά:

• 1 μερίδα γάλα = 1 φλιτζάνι 250 ml
• 1 μερίδα τυρί = 2 μπαταρίες
• 1 μερίδα φρούτο = 1 σφιχτή γροθιά ή ½ μπανάνα
• 1 μερίδα λαχανικών = 1 χαλαρή γροθιά
• 1 μερίδα ψωμί = όσο ένα κινητό τηλέφωνο
• 1 μέτρια πατάτα = 1 σφιχτή γροθιά
• 1 μερίδα κρέας = το εσωτερικό της παλάμης
• 1 μερίδα όσπριο = 1 χαλαρή γροθιά
• 1 μερίδα ελαιολάδου = 1 κουταλιά της σούπας
• 1 μερίδα ξηρών καρπών = 10-12 αμύγδαλα 

     

Η διατροφή ενός διαβητικού είναι στην ουσία η διατροφή που πρέπει να ακολουθούμε όλοι μας και το αντίστροφο. Ο Σακχαρώδης Διαβήτης είναι τρόπος ζωής, γι΄αυτό δείτε τον Διαβήτη σαν την ευκαιρία να αλλάξετε τρόπο ζωής. Να αποκτήσετε μια καλή διατροφή και να γίνετε περισσότερο δραστήριοι.